OGÓLNE ZASADY KOMPOZYCJI

KOMPOZYCJA (łac. compositio – zestawienie, złożenie, układ)

Najprostsza definicja:

Układ wielu elementów tak uporządkowanych, by stanowiły harmonijną całość.

Pojęcie to funkcjonuje w różnych dziedzinach sztuki (literatura, muzyka, plastyka). Ogólna definicja:

Jest to sposób powiązania elementów formalnych dzieła (motywów), tak aby tworzyły całość zgodną z intencją twórcy.

Kompozycja we florystyce to zaplanowane i kreatywne podporządkowanie sobie materiału roślinnego, naczyń, środków technicznych i innych elementów układu, zgodnie z zasadami dotyczącymi łączenia barw, działania światła i właściwych proporcji.


Po co tworzymy kompozycje?

Celem kompozycji jest osiągnięcie zamierzonego efektu poprzez umiejętne dobranie kolorów, kształtów, proporcji, faktur i położenia poszczególnych elementów.

Twórca, stosując obowiązujące zasady, dobiera elementy kompozycji, a następnie je porządkuje, grupuje, łączy, podkreśla, uwypukla, szereguje, tak aby powstała spójna całość.

Estetyczna jakość aranżacji uzyskiwana jest przez celowe działanie. Twórczość to wprowadzenie pewnego porządku – zamysłu - służącego osiągnięciu i utrzymaniu logicznej jedności.




Odpowiednie operowanie środkami wyrazu daje efekt w postaci wywołania uczuć, nastrojów, przeżyć doświadczanych przez odbiorcę. (Statyczność, porządek, równowaga, harmonia, dynamika, chaos, niepokój.) ćwiczenie

Schemat kompozycyjny – stałe zestawienie elementów kompozycyjnych w danym układzie, charakterystyczne dla danego kierunku, stylu, epoki. W niektórych epokach zasady poprawnej kompozycji były ściśle określone. Obecnie twórcom pozostawia się wiele swobody i nie narzuca gotowych rozwiązań.

Rodzaje kompozycji (przeciwstawne) 

- otwarta i zamknięta

- symetryczna i asymetryczna

- statyczna i dynamiczna

- geometryczna i swobodna

- horyzontalna i wertykalna

- centralna i rozproszona

Czynniki kształtujące proces tworzenia:

- określenie celu obiektu twórczości (np. wnętrze do dekoracji)

- wybór materiału (rośliny, dodatki itd.)

- uwzględnienie oczekiwań odbiorcy produktu twórczości

- wpływ na psychikę (wartość emocjonalna, materialna)

- wymagania fizjologiczne (światło, temperatura, wilgotność powietrza, podłoża itd.)

- dostosowanie wytworzonej formy do zapotrzebowania.

ELEMENTY KOMPOZYCJI

Podstawowe elementy kompozycji są bazą i materiałem konstrukcyjnym twórczości artystycznej (florystycznej). Są to: punkty, linie, płaszczyzny, bryły, plamy barwne, światło/cień.

Człowiek dostrzega wszystkie te elementy rejestrując całość obrazu, a następnie subiektywnie go oceniając, odczuwając i zapamiętując.

Aby móc wyrazić artystycznie zamysł estetyczny, budząc emocje u odbiorcy, twórca powinien poznać środki, dzięki którym może to osiągnąć. 

Punkt

Najprostszy element kompozycji. Pozbawiony ruchu i kierunku.

Posiada natomiast ciężar gatunkowy, który w kompozycji może stać się ośrodkiem przyciągającym uwagę.

W kompozycji punktem są wszystkie formy okrągłe (większość kwiatów ma kształt okrągły).

Chryzantemy, astry, zawilce, gerbery, róże, goździki, dalie, peonie, słoneczniki, maki, ciemierniki, tulipany, cynie i in.

Kwiatostan gerbery lub słonecznika jest „dużym i ciężkim” punktem, dla którego przeciwwagą może być skupiająca uwagę koncentracja punktów drobniejszych, dzięki czemu dochodzi do stworzenia optycznej równowagi układu.

Punktami mogą być poszczególne, całe aranżacje znajdujące się w różnych miejscach wnętrza (lub np. na stole).

Linia

Element powstały z uszeregowania punktów. Ma kierunek, ogranicza przestrzeń (np. nad, pod).

W kompozycji jest przeciwieństwem punktu.

Podstawowe:

Linia pozioma.

Związana z ziemią – podstawa, horyzont, stabilizacja, pozycja, płaskość, spokój.

Linia pionowa.

Wznoszenie ku górze - (przeciwstawna do poziomej, razem dają kąt prosty) – skierowana ku słońcu (światłu), ciepło, wysokość, optymizm, uroczysty nastrój.

Linia skośna.

Biegnie w dwóch odmiennie odczuwanych kierunkach.

Wznoszenie od lewej ku prawej ╱ jest obierane jako pozytywne, optymistyczne, aktywne.

Opadanie od lewej ku prawej ╲ odbierane jest jako smutne, negatywne, pasywne.

Linie główne i towarzyszące – wznoszą się pionowo i ukośnie.

Linie przeciwdziałające – poziome i opadające. Ich zadanie to stworzenie podstawy, przeciwwagi lub złagodzenie linii biegnących zbyt wysoko. Są także łącznikiem pomiędzy naczyniem, a roślinami, podkreślając linie skierowane ku górze.

Umiejętne posługiwanie się liniami pozwala uzyskać harmonię kompozycji.

W naturze linie rzadko mają idealnie geometryczny kształt. Rośliny mają swoje naturalne, charakterystyczne dla nich linie, które w układach kompozycyjnych będą zbliżać się do linii geometrycznych, ale zachowają naturalność, giętkość i swobodny układ. Linie zwane naturalnymi – swobodne, ukośne, faliste, „w ruchu”.

Linie łukowate i esowate – oddziałują delikatnie, miło, łagodnie.

Linie faliste i spiralne – sprawiają wrażenie ruchu, niepokoju, ale i wesołości.

Linie łamane i zygzakowate – wprowadzają ostrość, nerwowość i agresywność.

Dla układu kwiatowego każdy rodzaj ruchu rośliny ma znaczenie. O wrażeniu końcowym decydują kontur i masa rośliny, a także linearna struktura pędów. Aby kompozycja wywierała pożądany efekt, należy umiejętnie dobrać i wyeksponować jej elementy, w tym także specyfikę wzrostu roślin. 
Rodzaj i przebieg linii decyduje o zaklasyfikowaniu określonego typu roślin.

Pokrój

- strzelisty – charakterystyczny dla roślin intensywnie rosnących w górę, stwarzający wrażenie przeniesienia punktu ciężkości poza górną krawędź kompozycji (np. świerk serbski, cyprysik japoński)

- wzniesiony – charakterystyczny dla roślin o wysmukłych kwiatostanach i liściach, wymagających wolnej przestrzeni ponad sobą (np. naparstnica, ostróżka, dziewanna)

- wzniesiony z silnym akcentem na szczycie pędu – charakterystyczny dla roślin o liniach skierowanych ku górze (z wyraźną łodygą, której nie należy zasłaniać, ani skracać), w punkcie szczytowym liście rozchodzą się promieniście i tworzą silny akcent (np. zwartnica, strelicja, lilia)

- łukowaty – o niezbyt aktywnym typie ruchu i zróżnicowanym stopniu łukowatości, który należy odpowiednio wykorzystać, nie powodując jego zmiany (np. goździk, frezja, tawuła)

- rozłożysty – charakterystyczny dla roślin pojedynczych, samotnie rosnących i wymagających dużo przestrzeni, u których ruch rozchodzi się promieniście ze środka ku obrzeżom (np. agawa, juka, pandan)

- powyginany – charakterystyczny dla drzew i krzewów, u których linearny ruch pędów powstaje na skutek zmian kierunku wzrostu; ekspozycja ich wymaga spokojnego tła i wolnej przestrzeni

- nieregularny zmienny (wężowy) – sprawia wrażenie lekkości, czasami wprowadza osobliwe, nieoczekiwane, a nawet zabawne efekty; niesie pogodny nastrój i nadaje się do łączenia z roślinami o innym pokroju (np. powojnik, hoja, bugenwilla)

- zwisający – charakteryzuje rośliny o pędach zwieszających się i stwarzających wrażenie pasywności; całkowite przeciwieństwo pokroju wzniesionego; stosowany jako kontrast w bukietach i kompozycjach o ruchu skierowanym ku górze, a także jako łącznik roślin z naczyniem.

Linie przecinające się

Miejsce przecięcia się skupia wzrok wywołując określone odczucia.

W połowie swej długości pod kątem prostym – uczucie spokoju i zrównoważenia.

Niesymetryczne, pod kątem – powoduje wzrost napięcia, tym silniejszy, im mniejszy jest kąt pomiędzy liniami.

Prostopadle w różnych miejscach linii o różnych długościach zmienia odbiór.

Kąt

powstaje z przebiegu linii i ich ograniczenia. Ma wpływ na tworzenie i rozczłonkowanie płaszczyzn decydując o ich wyrazie.

Kąt prosty – neutralny i zrównoważony. Odzwierciedla spokój i pewność.

Kąt ostry – wyraża napięcie i aktywność. Sprawia wrażenie siły i dynamizmu. Z tego względu płaszczyzny trójkątów powstałe z kątów ostrych są szczególnie interesującym elementem kompozycyjnym.

Kąt rozwarty – im bardziej, tym bardziej pasywny, odzwierciedlający bezruch, ociężałość i miękkość.

Reguła bliskości W. Metzger

Węższe przestrzenie zawarte między określonym układem linii stają się rzeczami, natomiast szersze – przedziałami przestrzennymi. W miarę oddalania się linie tracą ze sobą związek.

W praktyce:

luźne rozmieszczenie elementów – może skutkować brakiem wzajemnego ich powiązania,

koncentracja linii – daje efekt wyraźnego ich powiązania.

Wzrost napięcia w układzie można osiągnąć dzięki zwiększonej ilości elementów lub dzięki relacji między ilością i jakością.

Linia, kąt i płaszczyzna są ściśle powiązane – umiejętne operowanie nimi w aranżacjach roślinnych pozwala osiągnąć układ o zamierzonym charakterze.

PŁASZCZYZNA

jest ograniczona liniami nadającymi jej kształt np. figur geometrycznych.

Koło – jako forma doskonała wywołuje odczucia spokoju i pełni. Posiada nieskończoną ilość osi symetrii, jest stosowana w wielu rodzajach kompozycji (np. wieńce, bukiety).

Kwadrat – wyraża równowagę i stabilność

Trójkąt – jest zmienny i pełen wahań, im wyższy, tym większe napięcie wywołuje. W tym kształcie wykonuje się wiązanki jednostronne i kompozycje w naczyniach (symetryczne – równoramienne lub asymetryczne). Charakterystyczne są tu ciężkie elementy na krótkich łodygach umieszczone w punkcie centralnym.

Z płaszczyzn podstawowych wywodzą się inne: trójkąty nierównoramienne, trapez, prostokąt, wielobok, owale.

Przez umiejętne rozczłonowanie i dzielenie płaszczyzn na różne wielkości można osiągnąć pełne napięcia efekty dekoracyjne.

FORMA

inaczej kształt. Pewna jedność ograniczona zewnętrznym zarysem.

We florystyce kontur stanowią rośliny, grupy roślin lub kształt dużych kwiatów.

Forma grupowa jest efektem łączenia form pojedynczych, które razem wzmacniają swoje oddziaływanie.

Formy grupowe: wielkokwiatowe chryzantemy, kwiatostany hortensji, rozwinięte róże i peonie, rojniki, widliczki i in.

Formy pojedyncze: anturium, pustynnik, strelicja, cantedeskia itp. W zależności od swojej siły wyrazu powinny być odpowiednio dobrane i skomponowane. Niektóre najlepiej prezentują się pojedynczo lub po kilka sztuk.

Tworzenie kompozycji polega na zestawianiu form w grupy. Aby robić to profesjonalnie trzeba nauczyć się postrzegać i opisywać formy, a następnie umiejętnie je dobierać i zestawiać. Wykonując kompozycję tworzymy nową formę estetyczną.

 

Formy we florystyce:

Wolne

rozwijają się niezależnie od woli człowieka, są zróżnicowane i liczne w otaczającej przyrodzie (np. rośliny).

- Organiczne (wyrośnięte), powstające w procesie wzrostu. Każdy okaz jest ukształtowany indywidualnie i niepowtarzalnie (np. gałęzie, pióra, koralowce, muszle).

- Przypadkowe, których końcowa postać jest zależna od wielu czynników i trudna do przewidzenia (np. chmura, kamień, koryto strumienia).

Konstruktywne

powstają w wyniku działalności człowieka. Są zbudowane, skonstruowane (np. meble, domy, naczynia itd.). Mają wymiary i granice, można je wytworzyć i skopiować.

Podstawowe (pierwotne) formy konstruktywne, z których tworzy się inne:

Prostokąt (prostopadłościan i sześcian) – uosabia konstrukcję, spokój, stałość i statykę. Ustawiony pionowo – spokój i duma. Niski i szeroki – stabilność i ciężar. Ustawiony ukośnie – niepokój. Ta forma sprawdza się w roli tła lub podłoża dla roślin. (Np. cegły, ramy, tablice, plakaty.)

Trójkąt (piramida i stożek) – wyraża dążenie do przestrzeni. Jest to forma dynamiczna i wykazuje działanie spychające. Wymaga wolnej przestrzeni w kierunku swego działania.

Koło (kula) – oddziałuje uspokajająco. Skupia, koncentruje, zespala, kojarzy się przytulnością i miękkością. Jest symbolem ochrony, opieki, źródła i istoty życia. Nie wymaga wiele przestrzeni wokół. (Np. wazony, świece, kule ozdobne.)

Formy konstruktywne, w połączeniu z kwiatami, mogą pełnić różnorodne funkcje:

- być środkiem wyrazu i stylu,

- wprowadzać porządek do aranżacji,

- być tłem lub podstawą kompozycji,

- stanowić rodzaj rusztowania w bukiecie (kompozycja formalno – linearna),

- tworzyć oś bukietu paralelnego

Konsekwentnie formy trzymają się np.: bukiet biedermeierowski, wieniec rzymski, kula z mchu, przystrzyżone żywopłoty.

FORMY RUCHU

Przy wszystkich formach roślinnych występują naturalne ruchy wzrostu. Należy je uwzględniać w procesie tworzenia. Zgodnie z zasadą uwzględniania tworzenia w zgodzie z materiałem.

Formy ruchu:

Wznoszące (wzrastające) – oddziałują przeciwnie do siły ciążenia, przebiegają w kierunku pionowym, emanują siłą, dumą i celowością. Wymagają wolnej przestrzeni wokół siebie i nad sobą (np. ostróżka, mieczyk, łubin, jałowiec kolumnowy).

Rozwijające się – początkowo rosną ku górze, a następnie kierują swój rozwój na boki, często we wszystkich kierunkach. W zależności od formy końcowej wymagają różnego otoczenia. (np. lilia, juka, irys, czosnek, palma).

Kołyszące się (wytryskujące) – łączą górę z dołem układu. Wymagają wolnej przestrzeni, aby się w niej kołysać (np. groszek pachnący, zatrwian, dendrobium, trawy, pędy wijących się roślin).

Opadające (spływające) – wymagają nad sobą optycznego oparcia, gdyż tam rozpoczyna się ich ruch, natomiast pod sobą – wolnej przestrzeni (np. bukiety ślubne ze spływającymi elementami, bluszcz, trzykrotka, wierzba płacząca, złotokap, elementy nawleczone na druty).

Tworzące powierzchnię (skupiające, leżące) – przylegają do podstawy i nie wymagają przestrzeni (płaszczyzna dwuwymiarowa). Sąsiadujące struktury powinny kontrastować ze sobą (np.mech, gąbka, żwir, małe szyszki, astry).

Gromadzące – formy kuliste, rozetowe, kopuły, lejki, spirale. Wyglądają na niezbyt skomplikowane, ale mają siłę optycznie przyciągającą (gromadzącą). (Np. makówka, szyszka, jarzębina, owoc lotosu, kalina, hortensja, margerytka, kalafior, bukiet biedemeierowski, kryza.)

Wijące się – przebiegają w przestrzeni po zróżnicowanych torach. Mogą być delikatne lub silne, oplątujące delikatnie lub ciasno wiążące (np. winorośl, powój, pokręcone formy wierzby).

 

Łamane – zmieniają nagle swój kierunek tworząc krótkie odcinki prostych linii i kąty ostre. W przestrzeni potrzebują dużo miejsca, aby uwidocznić zmiany kierunków (np. gałęzie robinii, pigwy, sitowie, siatka, druty).

STRUKTURA

Określa rodzaj powierzchni – budowę, uwarstwienie. Można ją określić wzrokiem i dotykiem. We florystyce dotyczy powierzchni roślin, konstrukcji, akcesoriów i naczyń.

Struktury twarde:

Porcelanowe (szklane) – gładkie, lśniące, z odblaskiem i glazurą. Odbierane jako kruche. Naczynia szklane i szkliwione, muszle, masa perłowa, perły.

Rośliny – twarde i mięsiste, pokryte skórką chronioną woskiem, jasno wybarwione.

Konwalia, frezja, begonia, gardenia, magnolia, hiacynt, hoja, lilia, tulipan itp.

Metaliczne – mocne, gładkie, błyszczące.

Naczynia z mosiądzu, blachy, folia, druty, łańcuchy.

Rośliny – zbudowane z twardej tkanki, której powierzchnia lśni (czasem celowo nabłyszczana).

Liście fikusa, hoi, kamelii, gardenii, niektórych begonii, filodendronów, kwiaty anturium, strelicja, helikonii i in.

Brokatowe – z charakterystyczną szorstka powierzchnią. Połączenie czystych kolorów z metalicznymi: złotem, srebrem, miedzią lub przeplecione metaliczną nitką.

Liście begonii królewskiej, koleusa, lilii tygrysiej itp.

Struktury miękkie:

Flauszowe (zamszowe, wełniane) - miękkie, aksamitne, wełniane, filcowe lub włochate. Sierść, wełna (rustykalna), ptasi puch, aksamit (uważany za elegancki).

Rośliny – owłosione liście, płatki kwiatów lub nasiona.

Gloksynie, bratki, bazie, fiołki, szarotka, powojnik, perukowiec itp.

Jedwabiste - delikatne, miękkie, transparentne, lekko połyskujące.

Jedwabie, wstążki, tasiemki, niektóre pióra i in.

Rośliny – groszek pachnący, różaneczniki, peonie, maki islandzkie itp.

Struktury szorstkie – rustykalne

mocne, silne, chropowate, tępe, jędrne, drewniane.

Drewno z korą, gałęzie drzew iglastych, piasek, ziemia, kamienie, suche rośliny, szyszki, osty, kosze wiklinowe, nieszkliwiona ceramika, zardzewiałe żelazo.

Rośliny – cynie, słoneczniki, krwawniki, czarnuszki, makówki itp.

Dobierając naczynie można dopasować je zgodnie z typem struktury roślin, lub zastosować zasadę kontrastu. 

Poszczególne rośliny często składają się z części o różnych strukturach (np. róża: rustykalna łodyga i aksamitne płatki).

Źródło:

A. Nizińska „ABC florystyki”
Ilustracje Internet

Jeśli artykuł spodobał Ci się, udostępnij go lub skomentuj. 

Będzie mi miło! :)